Okruchy Przeszłości: Podstawa obecnego systemu,

            Rada Regencyjna           

Kowalski, Wojciech (2017) Historical Aspects of the Legal Protection of Cultural Heritage in Poland' [In:] Historical Perspective of Heritage Legislation: Balance bBetween Laws and Values'. International conference October 12-13, 2016 Niguliste Museum Tallinn, Estonia Conference proceedings. ICLAFI, ICOMOS Estonia. ICLAFI, ICOMOS Estonia NC, Estonian Academy ofArts, Tallinn, pp. 64-67. ISBN 978-9949-88-197-0

"Wraz z restytucją Polski w 1918 roku po I wojnie światowej [...] utworzono administrację konserwatorską dla całego kraju. Powołano ją na podstawie szybko wydanego Dekretu Rady Regencyjnej z dnia 31 października 1918 r na opiekę nad zabytkami sztuki i kultury18. Miała charakter jednolity i scentralizowany, a organem właściwym do spraw ochrony zabytków był Minister ds Sprawy religijne i oświecenie publiczne. Wszelkie czynności związane z tą ochroną wykonali powołani wojewódzcy konserwatorzy zabytków sztuki i kultury przez Ministra, który pracował w przydzielonych mu okręgach. Na polecenie o Panie ministrze, prowadzili inwentarz zabytków, dostępny dla zainteresowanych. W celu móc go sporządzić, wszyscy właściciele zabytków byli zobowiązani do ich udostępnienia w celu zbadania możliwej wartości historycznej. W oczekiwaniu na wpis do ww rejestru, wszystkie nieruchomości i mienie osobiste „pokazujące sztukę i kulturę przeszłości epok”, starsze niż 50 lat, podlegały ipso iure „ochronie prawnej” (art. 11). To było nie wolno niszczyć, zmieniać, rekonstruować itp. zabytków bez zezwolenia wojewódzki konserwator zabytków, który miał również prawo kontroli przebiegu prowadzonych prac na podstawie jego upoważnienia. Obejmuje to również „badania archeologiczne” (Artykuł 25). Podobne ograniczenia i zakazy „niszczyć, usuwać, sprzedawać, zastępować” itp związanych z zabytkami ruchomymi i ich zbiorami będącymi własnością „państwa, miast, wspólnoty administracyjne lub wyznaniowe, parafie i instytucje społeczne” (art. 20). Również „sprzedaż, zamiana, zastaw lub darowizna zabytków… należących do gmin, miast, parafie i instytucje publiczne” była kontrolowana i zapewniała jej wszelkie takie działania prawne zostały uznane ipso iure za nieważne i nieważne (art. 33). Wreszcie omawiany dekret wprowadził ogólny zakaz wywozu zabytków ruchomych za granicę oraz przewidziano możliwość wywłaszczenia zabytków ruchomych i nieruchomych w przypadku wystąpienia szczególnych zagrożeń. Na przykład „niebezpieczeństwo zniszczenia, uszkodzenia lub wywóz za granicę” zabytku będącego własnością prywatną mogłoby doprowadzić do jego wywłaszczenia, jeśli miało „wyjątkowe znaczenie narodowe” (art. 22). Dekret przewidywał również możliwość konfiskaty zabytku ruchomego „w przypadku tajnego wywozu lub usiłowania wywozu poza granice państwa” (art. 34). Nieprzestrzeganie ww dekret groził więzieniem i grzywną. Jak można sądzić z tej krótkiej analizy, wydanie dekretu w 1918 r. było próbą władz do podjęcia próby powstrzymania procesu niszczenia polskiego dziedzictwa kulturowego, które miało miejsce w ciągu 125 lat, kiedy Polska nie była niepodległym państwem, i także w czasie I wojny światowej. Masowe zniszczenia zabytków w czasie I wojny światowej, w tym np. zniszczenie całych miast, jak w przypadku bombardowania Kalisz, uzasadniał przyjęcie w dekrecie często surowych reguł. Wszystkie ogólnie zdefiniowane zabytki starsze niż 50 lat były objęte ochroną prawną jeszcze przed ich powstaniem badanie i wpis do rejestru. Daleko idące ograniczenie dotyczyło nie tylko na prawie własności, ale także na prawie do rozporządzania zabytkami, zwłaszcza tzw ruchome".

Okruchy Przeszłości: Europejska Konwencjja o ochronie dziedzictwa archeologicznego (1992)

Europejska Konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego, sporządzonej w La Valetta dnia 16 stycznia 1992 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 120, poz. 564) – dalej : Konwencja z La Valetta.

Zgodnie z art. 3 Konwencji z La Valetta

 - w celu zachowania dziedzictwa archeologicznego oraz zagwarantowania naukowej rzetelności archeologicznych prac badawczych każda Strona zobowiązuje się:
i) stosować procedury upoważniające do przeprowadzenia oraz nadzoru wykopalisk i innych prac archeologicznych w taki sposób, aby:
a) zapobiec wszelkim nielegalnym wykopaliskom oraz przemieszczeniu przedmiotów dziedzictwa archeologicznego,
b) zapewnić, aby archeologiczne wykopaliska i poszukiwania były przeprowadzane w sposób naukowy i pod warunkiem, że:
- w miarę możliwości będą stosowane nieszkodliwe metody badania,
- przedmioty dziedzictwa archeologicznego nie pozostaną odkryte lub pozostawione podczas wykopalisk lub po ich zakończeniu bez zapewnienia odpowiedniego ich zabezpieczenia, konserwacji i ich zagospodarowania,
ii) zapewnić, aby wykopaliska i inne potencjalnie szkodliwe techniki były wykonywane jedynie przez wykwalifikowane, specjalnie upoważnione osoby,
iii) uzależnić od specjalnego wcześniejszego upoważnienia, jeżeli jest ono przewidziane przez prawo wewnętrzne danego państwa, użycie wykrywaczy metalu oraz jakichkolwiek innych środków i metod wykrywania w poszukiwawczych pracach archeologicznych.

Zgodnie z art. 9 i Konwencji z La Valetta każda Strona zobowiązuje się:

prowadzić działalność edukacyjną w celu wzbudzania i rozwijania w opinii publicznej świadomości o wartości dziedzictwa archeologicznego dla zrozumienia przeszłości i niebezpieczeństw, jakie mu zagrażają.

Zgodnie zart. 10 v) Konwencji z La Valetta każda Strona zobowiązuje się:

ograniczać, w miarę możliwości, poprzez edukację, informację, kontrolę i współpracę, przemieszczanie przedmiotów dziedzictwa archeologicznego, uzyskanych z nie kontrolowanych znalezisk lub nielegalnych wykopalisk, lub bezprawnie z legalnych wykopalisk.

Okruchy Przeszłości: Metal Detectors and Archaeology COE Recommendation 921 (1981)

Dokumenty międzynarodowe, Wykrywacze metali i archeologia Metal detectors and archaeology  (Council of Europe Recommendation 921, 1981)  ten czterdziestoletni dokument ma teraz większą wartość historyczną niż aktualne podsumowanie aktualnej myśli, ale warto go tutaj zamieścić [automatyczne tłumaczenie z języka angielskiego]

1. Rozważywszy sprawozdanie Komisji Kultury i Edukacji w sprawie wykrywaczy metali i archeologii (Doc. 4741);

2. zaniepokojeni rosnącym zagrożeniem dla dziedzictwa archeologicznego spowodowanym rosnącym marketingiem wykrywaczy metali w Europie i ich niekontrolowanym powszechnym stosowaniem;

3. Uznając, że jest to tylko jeden z aspektów ogólnego niezrozumienia zasad archeologii i natury dziedzictwa archeologicznego;

4. Wyrażając w szczególności ubolewanie z powodu pojęcia „poszukiwania skarbów” zastosowanego do poszukiwania tego dziedzictwa i wszelkiej reklamy w tym celu;

5. podkreślając znaczenie współpracy między członkami społeczeństwa, archeologami i handlarzami antykami lub wykrywaczami metali;

6. Przyjmując z zadowoleniem publiczne zainteresowanie archeologią, ale pragnąc wspierać to zainteresowanie poprzez większe zaangażowanie odpowiedzialnego społeczeństwa w archeologię i lepsze docenienie dowodów, które mogą ujawnić badania archeologiczne;

7. podkreślając konieczność ścisłego przestrzegania praktyk archeologicznych przy wszelkich wykopaliskach, prospekcjach lub innych zakłóceniach śladów ludzkiej egzystencji;

8. Wyrażając ubolewanie z powodu niewystarczającego wykwalifikowanego personelu i zasobów, aby poradzić sobie z liczbą stanowisk archeologicznych wymagających zbadania;

9. Zaniepokojeni faktem, że istniejące prawodawstwo w większości państw członkowskich lub jego wdrożenie jest zdecydowanie niewystarczające, aby zapobiec zniszczeniu dziedzictwa archeologicznego lub je kontrolować, a nawet powstrzymać jego wzrost;

10. W trosce o to, aby państwa, które dokonują przeglądu swoich przepisów dotyczących dziedzictwa, wzięły pod uwagę problemy stwarzane przez publiczne używanie wykrywaczy metali;

11. Powołując się na Europejską Konwencję o Ochronie Dziedzictwa Archeologicznego z 1968 roku;

12. Powołując się na swoje Zalecenie 848 (1978) w sprawie podwodnego dziedzictwa kulturowego;

13. Powołując się na Rezolucję nr VI Drugiej Konferencji Europejskich Ministrów odpowiedzialnych za sprawy kultury, która wezwała Radę Europy do podjęcia działań w sprawie europejskiego dziedzictwa archeologicznego i pragnąc włączyć problem wykrywaczy metali do wszelkich dalszych działań podejmowanych w związku z tą rezolucją ,

14. Zaleca, aby Komitet Ministrów:

14.1 zapewnić, aby przygotowywana Europejska Konwencja o przestępstwach związanych z dziełami sztuki wyraźnie obejmowała przestępstwo nieuprawnionego użycia wykrywaczy metali podczas poszukiwań;

14.2 rozważyć przyjęcie w trybie pilnym zaleceń dla rządów w sprawie licencjonowania lub rejestracji użytkowników wykrywaczy metali;

14.3 rozpocząć koordynowaną przez Radę Europy kampanię informacyjną na temat archeologii, skierowaną do ogółu społeczeństwa, rządów i handlarzy antykami i wykrywaczami metali;

14.4 zbadać stosowanie Europejskiej Konwencji Archeologicznej z 1968 r. w celu jej ewentualnej rewizji i wzmocnienia;
14.5 zwrócić się do rządów członkowskich lub innych właściwych władz:

a popieranie włączenia wprowadzenia do archeologii do nauczania szkolnego w ramach studiów historycznych, aby zachęcić do bardziej odpowiedzialnego podejścia do świadectw przeszłości;

b przeznaczyć zwiększone środki na archeologię i zwiększyć możliwości zatrudnienia archeologów;

c uzupełnienie istniejącego prawodawstwa w celu zapewnienia, tam gdzie jest to nadal konieczne, pełnej ochrony wszystkich pozostałości archeologicznych, łącznie z powierzchnią;

d krytycznie przeanalizować zasadność zezwalania na reklamę lub inne zachęty do poszukiwania skarbów archeologicznych;

e przygotowanie, we współpracy z archeologami i producentami wykrywaczy, broszur informacyjnych wyjaśniających obowiązujące przepisy dotyczące wykrywaczy metali i zawierających wytyczne dotyczące ich używania oraz zorganizowanie dystrybucji takich broszur z każdym wykrywaczem metali sprzedawanym publicznie;

f zachęcanie muzeów, archeologów i stowarzyszeń archeologicznych do nawiązywania i utrzymywania kontaktów z lokalnymi użytkownikami wykrywaczy oraz angażowania ich, w miarę możliwości, w prace wykopaliskowe pod kompetentnym nadzorem.

  :  

Okruchy Przeszłości: 1970 UNESCO

The 1970 Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property [konwencja dotycząca środków zmierzających do zakazu i zapobiegania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury], sporządzona w Paryżu dnia 17 listopada 1970 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 20, poz. 106) dalej: Konwencja paryska.

Zgodnie z art. 10 b Konwencji paryskiej państwa strony zobowiązują się starać się rozbudzić i rozwijać w społeczeństwie poprzez działania oświatowe poczucie wartości dóbr kultury oraz zagrożenia, na jakie narażają dziedzictwo kulturalne kradzieże, nielegalne wykopaliska i nielegalny wywóz.

Państwo polskie nie inwestuje wystarczających środków w realizację tego obowiązku, a społeczna świadomość tych zagadnień pozostaje niska.

Okruchy Przeszłości: Konstytucja RP

  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Art. 5.
Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.

Państwo polskie nie inwestuje wystarczających środków w realizację tego obowiązku, a poszukiwanie zabytków na stanowiskach archeologicznych nie może być postrzegane jako odpowiedzialne korzystanie z nieodnawialnego zasobu. Środowisko historyczne łatwo ulega zniszczeniu i jest nieodnawialne.